İzmir'de bulunan, Yeni Foça ile Eski Foça arasında yer alan, Kartdere köyü ve vadisi, kaderine terkedilmiş durumda. Mübadele döneminde terkedilen köye o tarihten bu yana sahip çıkan olmayınca evler bir bir yıkılmaya başlamış... Köyde bir kısmı hala sağlam olan yaklaşık ikiyüz ev, iki kilise bir de manastır bulunuyor.

1922 yılına kadar Rumların yaşadığı köyde, kadınlar tarım ve hayvancılıkla uğraşırken erkekler, taş ocaklarında çalışırlardı. Özellikle bu bölgede yetişen üzümlerden elde edilen ve artık yapımı sembolik olarak devam ettirilen Foça Karası şarabı, zamanın en kaliteli şarabı olarak anılırdı. Tarım ve hayvancılıkla daha çok köyün kadınları uğraşırdı. Erkekler ise; bölgede önemli bir bölümü oluşturan  taş evlerin ham maddesi olan taşların çıkarıldığı ve işlendiği taş ocaklarında çalışırlardı.

1923 yılında Lozan Antlaşması'na ek olarak, Türkiye ve Yunanistan'ın kendi ülkelerinin yurttaşlarını din esası üzerine zorunlu göçe tabi tutmasıyla bir çok Rum Ege'de dağ köyleri kurarak yaşamlarını sürdürmeye başlamıştı. Bu tarihe kadar Rumların yaşadığı köy, mübadele sonrası Yunanistan'ın Parga kasabasından gelen vatandaşların yerleşim yeri oldu.  Kültürüne yabancı oldukları bu bölgedeParga’lılar, taş ocağından taş çıkarmayı bilmediklerinden, tarım ve hayvancılığa yöneldiler. Üzüm bağlarını söküp yerine tütün eken Pargalılar, Foça Karası Şarabı'nın da geleceğini tehlikeye attılar. Daha sonra mahsullerden istedikleri verimi alamayınca köyü terkedenPargalılar, farklı coğrafyalara yerleştiler.

Tarihe Tanıklık Eden Parçalar GünyüzündeAncak...
Rumların yaşadığı dönemde, gelmesi muhtemel korsan tehditlerine karşı köyde bir koruma duvarı inşa edilmişti. Köyün deniz tarafından korunması amacıyla duvarın içinden geçirilen su kanalları sayesinde köylünün su ihtiyacı da gideriliyordu. Dağlardan gelen suyun taşınmasını sağlayan boru hattı köyün koruma duvarları ile birleştirilmişti. Günümüzde sadece temellerini görmenin mümkün olduğu duvarlar, dağılmış durumda. Duvarların etrafında ise, hala su kanallarına ait boru kalıntıları yer alıyor. Çevrede kalıntılar, günyüzünde yer almaya devam ediyor ama hiç bir önlem ya da korunmasına yönelik tedbir alınmıyor.

Kilise, Hayvan Ahırı olarak kullanılıyor
1853 yılında yapılan,günümüze kadar ulaşmış, mübadele dönemi sonrası köyden ayrılan Rumlardan geriye kalan kilise, sahip çıkılmayınca çevrede yaşayan köylüler tarafından hayvan ahırı olarak kullanılmaya başlanmış.

Görenler durumu 'tarihe saygısızlık' olarak nitelendirirken, köylü iyi durumda olan kilisenin tarihi dokusundan bir haber hayvanlarını barındırmaya devam ediyor.

Binaların tamamının tescilli olduğuna dikkat çeken Karaca, restore edilmeye müsait olan kilise ile benzer özellik taşıyan kule evlerin de olduğunu söyleyerek, bir an önce harekete geçilmesi gerektiğini ifade etti.

Tarihi bir dokuyu daha kaybetmek üzere olduklarını belirten Turizmci Sebahattin Karaca, Kültür ve Turizm Bakanlığı'ndan bu bölgenin turizme kazandırılması adına çağrıda bulunuyor: '' Kartdere Köyü ve Vadisi gibi alanlara Almanya'da Bayern ve Avusturya'da Insbruck bölgelerinde sıkça rastlanır. Oralarda yalnızca doğanın ustaca işlenmesi sonucunda, dünyaca meşhur turizm alan ve turist çekim merkezleri yaratılmıştır. Biz neden bir tarafı deniz olan, içinde yaşanmışlığın ve kültürün bulunduğu Kartdere Köyü ve Vadisinin küllerinden yeniden doğmasını sağlamayalım? Bunu anlamakta gerçekten zorluk çekiyorum. Burada bulunan kule evleri ve diğer yapılar, restore edildiği takdirde, ulusal ve uluslarası boyutta insanlar su olur akar gelir. Planlama sırasında da muhakkak konuyla ilgili deneyimli insanlardan görüş alınmalıdır. Bu sayede ahenk ve düzen içerisinde sürdürülebilir bir turizm alanı ve yaşamı yaratılabilir.''

Kartdere Turizme Açılmaz ise Ne Olur?
2011 yılında yayınlanan Foça Özel Çevre koruma Bölgesi Yönetim Planı Raporu’nun 49. sayfasında yer alan “Vadinin bir bölümü birinci derece doğal sit olmaması sebebiyle alan turistik yapılanmaya açıktır. Bu durum, Kartdere koyu ve vadisinin biyolojik çeşitliliğinin korunmasında bir engel teşkil edebilir. İfadesine dikkat çeken Karaca, Özel Çevre Koruma Kurumunun bu konuda ki; "Kartdere havzasında inşa edilecek tesislerin bölgenin karasal alanı ve kıyılarını etkilemesi, dolaysıyla denizsel ortamın da insan baskısına maruz kalması kaçınılmaz bir durumdur. Bin çeşitliliğin zengin olduğu bu alanın turistik kullanım dahil her türlü yapılaşmaya karşı olan Foça ÖÇKB ekosistemi için oldukça önemli bir konudur" önerisine karşı olduğunu belirterek,özetle şunları söyledi: Birince derece doğal sit olsun, yapılacaklar yalnızca günübirlik tesis ile sınırlı kalsın. Nedir o ? : Bekçi kulübesi, büfe, wc, otopark, ve piknik yeri. Adı üstünde sabah gel, akşam git yeri. Oysa Kartdere köyünde onlarca, kule ev var. Bu kule evlerin bir kısmı dimdik ayakta, bir kısmı onarıma muhtaç; hepsi tarihi bina niteliğinde tescillidir. Kısaca ne olmalı? Bölgenin Foça Turizmine katkı verecek bir turizm alanı olarak planlanması sağlanmalıdır. Bir yandan bio çeşitliliği koruyacak, diğer yandan da korunmuş alanları insanlarla buluşturabilecek düzenlemeleri ancak ÖÇK yetkilileri planlayabilirler. Bu iş bu kadar zor değil. Dünya’da pek çok örneği var. Kısıtlamak veya yasaklamak çoğu zaman doğru değildir. Kartdere ve vadisi turizm açısından yeniden değerlendirilmeye ve yoruma muhtaçtır."

Haber: Tarık DEMİR