Aydın Adnan Menderes Üniversitesinde görevli heykeltıraş Mustafa TUNÇAY tarafından yapılan 13 Nisan Atatürk Anıtı Cumhuriyetimizin yüzüncü yılı olan 2022 yılında Fevzipaşa Caddesi Atatürk Ortaokulu arka bahçesinde yapılmıştır. Sanatçının 2018 yılında yapılan ve İstiklal Caddesi Ekmekçi Meydanında bulunan Mustafa Kemal’in harmandalı oynayan heykelinden sonra ilçemizde yaptığı ikinci Atatürk anıtıdır. Öncelikle anıtı oluşturan yontu için Heykeltıraş Mustafa TUNÇAY’a teşekkür ediyorum. Bu anıtın oluşması için her türlü desteği sağlayan başta Aliağa Belediye Başkanımız Serkan ACAR’a ve emeği geçen Aliağa Belediyesi Çalışanlarına da teşekkür etmek istiyorum. 13 Nisan Atatürk Anıtı doğaya saygının bir ifadesi olarak anıtın yapıldığı alandaki ağaç dokusuna zarar verilmeden yerleştirilmiştir. Yukarıdan bakıldığında büyük bir ay ve yıldız Türk birliği ve beraberliğini simgelemektedir. Atatürk ve onu karşılayan öğretmen ve öğrencilerin bulunduğu yontuda Atatürk’ü gören Muzaffer Örnek Hocamı ve Atatürk’ün saçlarını okşadığını bana anlatan Feride Uçan (Özsoy) teyzemizi görüyorum. Heykeltıraş Atatürk’ün öğretmen ve öğrencilerce karşılanışını başarılı bir şekilde betimlemiştir. Fevzipaşa Caddesinde anıtın bulunduğu bölümde büyük bir tak yapılmıştır. Bu takta Atatürk fotoğrafını çevreleyen şekilde ATAMIZIN ALİAĞA’YA GELİŞİ ANISINA 13 NİSAN 1934 yazmaktadır. Atatürk ve öğretmen ve öğrencileri betimleyen heykeli çevreleyen bilgi panoları onüç adet olup 13 Nisanı simgelemektedir.

Bilgi panolarında kronolojik bir sırada ve konuları ile ilgili fotoğraflarla sırasıyla aşağıdaki bilgiler paylaşılmaktadır:

-1881 –

Atatürk’ün doğumu “Mustafa Kemal Atatürk, 1881 yılında Selanik’te Kocakasım Mahallesi, Islahhane Caddesi’ndeki üç katlı bu pembe evde doğdu. Babası Ali Rıza Efendi, annesi Zübeyde Hanım’dır. Baba tarafından dedesi Hafız Ahmet Efendi, 14-15. Yüzyıllarda Konya ve Aydın’dan Makedonya’ya yerleştirilmiş Kocacık Yörüklerindendir. Annesi Zübeyde Hanım ise Selanik yakınlarındaki Langaza Kasabasına yerleşmiş eski bir Türk ailesinin kızıdır. Ali Rıza Efendi, 1871 yılında Zübeyde Hanımla evlendi. Mustafa Kemal’in beş kardeşinden dördü küçük yaşlarda vefat etti, sadece Makbule (Atadan) Hanım 1950 yılına kadar yaşadı.

-1905-

1893 yılında, Selanik Askeri Rüştiyesine girdi. Selanik Askeri Rüştiyesini bitirdikten sonra 1898 yılında Manastır Askeri İdadisine başladı.1896-1899 yıllarında Manastır Askeri İdadisini bitirip, İstanbul’da Harp Okulu’nun piyade sınıfına yazıldı. 1902 yılında Harp Okulundan teğmen rütbesiyle mezun olarak Harp Akademisine girdi. 1903 yılında ikinci sınıfa geçerek üsteğmenliğe yükseldi. Mustafa Kemal, Harp Okulu ve Harp Akademisindeki öğrenciliği sırasında ülke ve millet sorunlarıyla yakından ilgilenmiş, aydın ve ileri fikirli bir subay olarak tanınmıştı. 11 Ocak 1905’te yüzbaşı rütbesiyle Harp Akademisinden mezun oldu.

-1911-

1911 yılında bugün Libya sınırları içinde bulunan Osmanlı toprağı Trablusgarp’da Savaşa gönüllü olarak katılarak İtalyanlara karşı mücadele etti. Rütbesi binbaşılığa yükseltildi. Mustafa Kemal bir grup arkadaşıyla birlikte Tobruk ve Derne bölgesinde görev aldı. Ekim 1912’de Balkan Savaşı başlayınca Mustafa Kemal Gelibolu ve Bolayır’daki birliklerle savaşa katıldı. 21 Temmuz 1913’te kurmay başkanlığını yaptığı Bolayır Kolordusu, Edirne’yi Bulgarlardan geri aldı. Aynı yıl Sofya’ya askeri ataşe olarak atandı. Bu görevde iken 1914 yılında yarbaylığa yükseldi. Askeri Ataşelik görevi Ocak 1915’te sona erdi.

-1915-

1. Dünya Savaşı’nın başlaması üzerine kendisine aktif görev verilmesini istedi. Bunun üzerine 1915 yılı başında Esat Paşa (Bülkat) komutasındaki 3. Kolorduya bağlı olarak Tekirdağ’da kurulacak 18. Tümen Komutanlığına atandı. 1914’de başlayan 1. Dünya Savaşı’nda, Çanakkale cephesinde bir kahramanlık destanı yazıp yedi düvele “Çanakkale geçilmez” dedirtti. 18 Mart 1915’te Çanakkale Boğazını geçmeye kalkan işgalci İngiliz ve Fransız donanması ağır kayıplar verince Gelibolu Yarımadası’na asker çıkarmaya karar verildi. 25 Nisan 1915’te Arıburnu’na çıkan düşman birliklerini, Mustafa Kemal’in komuta ettiği 19. Tümen Conkbayırı’nda durdurdu. Mustafa Kemal, bu başarı üzerine albaylığa yükseldi. İngilizler 6-7 Ağustos 1915’te Arıburnu’nda tekrar taarruza geçti. Anafartalar Grubu Komutanı Mustafa Kemal 9-10 Ağustos’ta Anafartalar Zaferi’ni kazandı. Bu zaferi 17 Ağustos’ta Kireçtepe, 21 Ağustos’ta İkinci Anafartalar zaferleri takip etti. Mustafa Kemal’in askerlerine “Ben size taarruzu emretmiyorum, ölmeyi emrediyorum” emri cephenin kaderini değiştirdi.

-1916-

Mustafa Kemal, Çanakkale Savaşları’ndan sonra 1916’da Çanakkale’den Edirne’ye nakledilen 16. Kolordu Komutanlığı’na atandı. Edirne’deki bu kolordu, Kafkas Cephesi’nin önem kazanması üzerine bir süre sonra aynı adla Diyarbakır’a nakledilince Mustafa Kemal Diyarbakır’da görev aldı. 1 Nisan 1916’da Mirlivalığa (tümgenerallik) yükseldi. Rus kuvvetleriyle savaşarak Muş ve Bitlis’in geri alınmasını sağladı. Şam ve Halep’teki kısa süreli görevlerinden sonra 1917’de İstanbul’a geri geldi. 15 Ağustos 1918’de Halep’e 7. Ordu Komutanı olarak döndü. Bu cephede İngiliz kuvvetlerine karşı başarılı savunma savaşları yaptı.

-1919-

Türk Kurtuluş Savaşı 15 Mayıs 1919’da Yunanlıların İzmir’i işgali sırasında Gazeteci Hasan Tahsin’in düşmana ilk kurşunu atmasıyla başladı. Mondros Mütarekesi’nden sonra İtilaf Devletleri’nin Osmanlı ordularını işgale başlamaları üzerine Mustafa Kemal 9. Ordu Müfettişi olarak 19 Mayıs 1919’da Samsun’a çıktı. 22 Haziran 1919’da Amasya’da yayımladığı genelgeyle “Milletin istiklalini yine milletin azim ve kararının kurtaracağını” ilan edip Sivas Kongresi’ni toplantıya çağırdı. 23 Temmuz-7 Ağustos 1919 tarihleri arasında Erzurum, 4-11 Eylül 1919 tarihleri arasında da Sivas Kongresi’ni toplayarak vatanın kurtuluşu için bağımsızlık meşalesini yaktı.

Milletin istiklalini yine milletin azim ve kararı kurtaracaktır.

-19 NİSAN 1934-

-1934-

Cumhuriyetimizin kurucusu Büyük Önderimiz Gazi Mustafa Kemal Atatürk 13 Nisan 1934 yılında o zamanki ismi Aliağa Çiftliği olan Aliağamızı ziyaret etmiştir. Gazi Mustafa Kemal, 1934 yılında Cumhuriyetimizin kazanımlarını yerinde izlemek ve Askeri Birlikleri denetlemek amacıyla yurt gezilerine çıkmış, bu kapsamda da 13 Nisan 1934 tarihinde İzmir’in kuzeyindeki ilçeleri ziyaret programına almıştı. İzmir Valisi General Kazım Dirik ve beraberindeki askeri ve sivil bürokratlarla gezisine başlayan Gazi Mustafa Kemal Atatürk 13 Nisan 1934 tarihinde Aliağa’da günümüzün Fevzipaşa Caddesi olarak bilinen o günlerin Bergama şosesi üzerindeki Atatürk İlkokulu önünde şu anda bulunduğunuz bu yerde bir mola vererek öğrenci ve öğretmenlerle sohbet etmişti. Gazi Mustafa Kemal Atatürk başta olmak üzere Cumhuriyetimizi kuran ve yaşatan tüm şehit ve gazilerimizi rahmet ve minnetle anıyoruz.

-1920-

10 Ağustos 1920 tarihinde Sevr Anlaşması’nı imzalayarak aralarında Osmanlı İmparatorluğu’nu paylaşan Birinci Dünya Savaşı’nın galip devletlerine karşı önce Kuvayı Milliye adı verilen milis kuvvetleriyle savaşıldı. Mustafa Kemal, 27 Aralık 1919’da Ankara’da heyecanla karşılandı.23 Nisan 1920’de Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin açılmasıyla Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulması yolunda önemli bir adım atıldı. Dualarla açılan Meclis ve Hükümet Başkanlığına Mustafa Kemal seçildi. Türkiye Büyük Millet Meclisi, Kurutuluş Savaşı’nın başarıyla sonuçlanması için gerekli yasaları kabul edip uygulamaya başladı. “Egemenlik kayıtsız , şartsız milletindir “ ilkesiyle açılan Türkiye Büyük Millet Meclisi düzenli orduyu kurdu. Kuvayı Milliye ile ordunun bütünleşmesini sağlayarak Bağımsızlık Savaşını zaferle sonuçlandırdı.

Egemenlik kayıtsız, şartsız milletindir!

-1922-

Büyük Önder Mustafa Kemal Atatürk komutasındaki Türk ordusu, 26 Ağustos 1922’de , dünya tarihinin gördüğü en büyük kahramanlık destanlarından birini yazarak, işgal güçlerini yurttan kovmak için bağımsızlık ateşini, Büyük taarruz’u başlatarak yaktı. Sakarya’da 22 gün 22 gece süren kanlı çarpışmaların ardından durdurulan düşman ordusunu tamamen yurttan atmak amacıyla bir yıl kadar süren hazırlık döneminden sonra 26 Ağustos 1922’de Başkomutan Mustafa Kemal Paşa, Büyük Taarruz’u başlattı. 30 Ağustos günü Büyük Zafer kazanıldı. Artık hedef İzmir’i kurtarmaktı. Büyük Önder hedefi gösterdi: “Ordular, ilk hedefiniz Akdeniz’dir, ileri!”

Ordular, ilk hedefiniz Akdeniz’dir, ileri!

-9 Eylül 1922-

Türk Ordusu, Yunan işgali altındaki İzmir’e 9 Eylül 1922 ‘de girerek düşman işgalinden kurtardı. Yüzbaşı Şerafettin Bey, halkın sevinç gösterileri arasında, Konak meydanındaki Hükümet Konağı’na geldi. Konağın balkonundaki göndere Türk bayrağı çekildi. Türk birlikleri öğle vaktine kadar, İzmir’e tamamen hakim oldular. İzmir’deki gelişmeleri, İzmir Körfezi’ne hakim noktadaki Belkahve’den takip eden Mustafa Kemal, 10 Eylül 1922’de İzmir’e geldi.

“Ordular, ilk hedefiniz Akdeniz’dir, ileri!” emriyle Türk tarihine eşsiz bir zafer kazandıran Başkomutan Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ü ve İstiklal Mücadelemizin tüm kahramanlarını saygı, minnet ve rahmetle anıyoruz.

İzmir’in Dağlarında Çiçekler Açar,

Yaşa Mustafa Kemal Paşa, Yaşa!

-1923-

Mustafa Kemal, 24 Nisan 1920 ve 13 Ağustos 1923 tarihlerinde TBMM Başkanlığına seçildi. Bu başkanlık görevi, devlet-hükümet başkanlığı düzeyindeydi. Mustafa Kemal, 28 Ekim 1923 akşamı Çankaya Köşkü’nde gerçekleşen toplantıda o tarihi açıklamayı yaptı: Efendiler, yarın cumhuriyeti ilan edeceğiz. Türkiye Devleti’nin hükümet şekli Cumhuriyet’tir. “29 Ekim 1923 yılında Cumhuriyet ilan edildi ve Türkiye Büyük Millet Meclisi Gazi Mustafa Kemal’i ilk Cumhurbaşkanı seçti. Anayasa gereğince dört yılda bir cumhurbaşkanlığı seçimleri yenilendi. 1927-1931,1935 yıllarında TBMM Atatürk’ü yeniden cumhurbaşkanlığına seçti.

Efendiler, yarın cumhuriyeti ilen edeceğiz.

Türkiye Devleti’nin hükümet şekli Cumhuriyet’tir.

-1928-

Gazi Mustafa Kemal Atatürk Cumhuriyetin ilanının ardından 1924 ile 1938 yılları arasında Türkiye Cumhuriyeti’ni dünyada saygın, güçlü ve gelişmiş bir ülkeye dönüştürmek için ekonomiden eğitime, hukuktan kadın haklarına, siyasal, sosyal ve kültürel hayata kadar bir çok alanda devrimler gerçekleştirdi. Halifeliğin kaldırılması (3 Mart 1924), Medeni Kanunun Kabulü (17 Şubat 1926), Laikliğin Kabulü (1928-1937), Kadın Haklarının Tanınması(1930-1933 ve 1934), Şapka ve Kıyafet Kanunu (24 Kasım 1925), Takvim, Saat Ve Ölçülerde Değişiklik (1925 ve 1931), Soyadı Yasasının Kabulü (21 Haziran 1934), Eğitim ve Öğretim Devrimi (3 Mart 1924), Harf Devrimi (1 Kasım 1928), Dil Devrimi (12 Temmuz 1932)

Dünyada her şey için; uygarlık için, hayat için, başarı için en hakiki mürşit ilimdir; fendir. İlim ve fennin dışında rehber aramak dikkatsizliktir, bilgisizlikti, yanlışlıktır.

-1938-

Bütün hayatı mücadele içinde geçen ATATÜRK’ün 1937 yılının sonlarına doğru sağlığı bozulmaya başlamıştı. Büyük Önder son günlerini İstanbul’da sürekli doktorların gözetiminde geçirdi. 10 Kasım 1938 Perşembe günü saat dokuzu beş geçe Dolmabahçe Sarayı’nda hayata gözlerini kapadı. Her zaman “Yurtta Barış, Dünyada Barış” diyen Büyük Liderin vefatı sadece Türkiye’de değil, bütün dünyada büyük üzüntü yarattı. 21 Kasım’da büyük bir törenle Etnoğrafya Müzesi’ndeki geçici kabrine kondu. ATATÜRK’ün naaşı, 10 Kasım 1953 tarihinde yapılan büyük bir devlet töreni ile Etnoğrafya Müzesi’ndeki muvakkat (geçici) kabirden alınarak; Milletinin bağrında, Anıtkabir’deki ebedi istirahatgahına dualarla tevdi edildi. O zaman altmış yedi olan bütün vilayetler ile Kıbrıs’tan getirilen ve harmanlanan vatan toprağı büyük ATA’sını kucakladı.

MUSTAFA KEMAL’İN ALİAĞA’YA GELİŞİ

Mustafa KEMAL 13 NİSAN 1934 sabahı İzmir’den hareketle Menemen-Aliağa-Bergama-Dikili ,Ayvalık, Burhaniye ve Edremit’i ziyaret etti.

13.Nisan.1934 sabahı saat 8.00 de İzmir den üstü açık bir araba ile hareket eden Mustafa KEMAL ve beraberindekiler İzmir Valisi Kazım Paşa ile Belediye Reisi Doktor Behçet Salih ve Balıkesir Meb’usu Hacım Beyler tarafından uğurlanmışlardır.

Mustafa KEMAL’in yanında bu yurt gezisine katılanlar Kurtuluş savaşında süvari komutanı olan General Fahrettin ALTAY, Ordu müfettişi İzzettin Paşa, İzmir Valisi Kazım (DİRİK) Paşa ve İzmir CHP İl Başkanı Hacim Muhittin (ÇARIKLI) bulunuyordu.

O zamanlar Kamyonlar Menemen Gediz Nehrinden sal ile geçiyorlardı. Mustafa KEMAL aracıyla Menemen’den geçerken zorluk yaşadı. Sal ile Gediz Nehrini karşıdan karşıya geçen Mustafa KEMAL derhal Gediz nehri üzerine bir köprü yapılması talimatını verdi.

Reisicumhur Menemende ve Bergama’da olduğu kadar güzergahta köyler halkı tarafından da sevinçle karşılanmıştır. Aliağa o yıllarda Aliağa Çiftliği adında 1935 yılı nüfus kayıtlarına göre yaklaşık 1435 nüfuslu bir köydür.

Mustafa KEMAL’i Aliağa girişinde bugün eski garaj diye bilinen yerde Aliağa Halkı büyük bir coşku ile karşılar. Mustafa KEMAL’in üzerinde gri/bej renginde golf tipi kıyafet elinde baston ile boz renkli kasket vardır. Burada Aliağalılarla sohbet eden Mustafa KEMAL daha sonra beraberindekilerle birlikte şimdiki Atatürk llköğretim Okulu’nun Fevzipaşa Caddesi yönündeki –o zamanki Bergama şosesi- kapıda Öğretmen Naciye Hanım ve öğrenciler tarafından karşılanır. Burada Öğretmen ve öğrenciler ile uzun uzun konuşur. Karşılamada bulunan öğrencilerden bazıları Sami TUNCA, Münir GARİP, Mehmet EROĞLU, Muzaffer ÖRNEK, Safter EFGANLIOĞLU, Feride ÖZSOY(UÇAN), Nazmiye DOLBUN‘dur. Daha sonra iskeleye doğru hareket ederler. Burada Lazın Gazino (şimdiki Can Restaurant) ile Kaptan Restoran arasında durur. Burada 5-6 kadın ile o anda orada bulunan 6-7 balıkçı ve Münir GARİP te vardır. Münir GARİP “ Dur çocuk ! ” diye Mustafa KEMAL’in aracı kullanan şoföre seslendiğini ve aracın iskele mevkiinde önlerinde durduğunu anlatır. Mustafa KEMAL’in buradaki konuşmaları kuru manuple (telgraf) ile Ankara’ya bildirilir.

O dönemde Aliağa’da Posta Müdürü Mustafa Efendi(ACAR), postacı ise Sami TUNCA’nın babası Arif Efendi (TUNCA) dır. Burada kısaca kendisini dinleyenlere Cumhuriyet devrimlerini ve daha yapılması gerekenleri anlatır Mustafa KEMAL.

İskele’den hareketle Bergama’ya doğru yola çıkarlar. Saat: 11.00 sıralarında Bergama’ya varırlar. Burada yoğun bir programla karşılanırlar. Öğlen yemeğini Bergama Halkevinde yerler. Askeri tatbikatı izlerler. Tatbikat sonunda Bergama’dan Dikili’ye geçerler. Saat 14.45’te Dikili’ye varmışlardır. Saat 18.00’de ise Ayvalık’a varırlar. Mustafa KEMAL’in Edremit Körfezi’ne gelişini Anadolu Ajansı şu satırlarla haber olarak geçer: “Reisicumhur Gazi Hazretleri Ayvalık’tan sonra Gömeç ve Burhaniye’den geçerek saat 20.40 da Edremit’e muvasalat buyurdular (ulaştılar, vardılar). Yollar halaskarlarını (kurtarıcılarını) selamlayan köylülerle dolu idi.”

Kaynakça:

1. 15 NİSAN 1934 Tarihli Yeni Asır gazetesi

2. 15 NİSAN 1934 Tarihli Anadolu gazetesi

3. 14 NİSAN 1934 Tarihli Cumhuriyet gazetesi

4. Atatürk ve Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Kronolojisi 1918-1938, Prof.Dr. Utkan KOCATÜRK, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yayınları XVI.Dizi-Sa.49 Sayfa.561

5. Bergama Uygarlık Tarihi Bakırçay Üçlemesi, Eyüp Eriş, Bergama Ticaret Odası Kültür Yayınları 2003, Sayfa. 130-135

6.Aliağa Cumhuriyet Dönemi, Cevat YILDIRIM, Aliağa Ticaret Odası Yayınları

2009,s. 91

7.Münir GARİP’in 27.Kasım.2000 tarihinde anlattıkları

8.Mehmet EROĞLU’nun 16.Haziran.1993 tarihinde anlattıkları.

9.Feride ÖZSOY(UÇAN) 18.Mart.2012 tarihinde anlattıkları.

Not: 21 Haziran 1934'te çıkarılan 2525 sayılı Soyadı Kanunu ile her vatandaşın öz adından başka bir de, soyadı taşıması zorunlu kılındı.

(*) KEMAL ÖZ ADLI CÜMHUR REİSİMİZE VERİLEN SOY ADI HAKKINDA KANUN Kanun Numarası: 2587 Kabul Tarihi: 24/11/1934 Madde 1- KEMAL öz adlı Cümhur Reisimize ATATÜRK soy adı verilmiştir.

MUSTAFA KEMAL’İ ALİAĞA’DA KARŞILAYANLAR:

1. Öğretmen Naciye Hanım

2. Öğretmen Zilşan Hanım

3. Öğretmen Mükerrem Hanım (Çandarlılı)

4. Başöğretmen Naci Bey (Ünsal)

5. Sami Tunca (Okul Numarası: 106)

6. Münir Garip (Okul Numarası: 98)

7. Mehmet Eroğlu (Bayram Hocanın Mehmet)

8. Muzaffer Örnek (Doğum Tarihi: 08.02.1926) (Okul Numarası: 116)

9. Safter Efganlıoğlu (Safter Hoca) (Okul Numarası: 156)

10.Feride Özsoy (Uçan) (Okul Numarası: 153)

11.Nazmiye Dolbun

12.Hakkı Güner

13.Arziye Güral

14.Hatice Oktay (Basri Oktay’ın Eşi)

15.Azize Öge (Muhtar Enver Öge’nin Eşi)

16. Memnune Dönmez (Süleyman Dönmez’in Annesi),(Okul Numarası: 111)

17.Sayıt Kaya (Doktor Cantaş Şirin’in Dedesi)(Okul Numarası: 90)

18.Naci Garip (Okul Numarası: 57)

19.Mehmet Ay (Terzi Mehmet)(Okul Numarası: 86)

20. İrfan Onaran (Doğum Tarihi: 06.02.1928) (Okul Numarası: 107)

21.Arif Ertuğrul

22. Neriman Akıncı (Bekçi Lütfü’nün eşi)

23. Ahmet Korkut (Hademe Ahmet) (Doğum Tarihi: 01.07.1923)