Mustafa Kemal Atatürk ilk ışığı anne baba ve diğer aile üyelerinden aldı.  Okul hayatında ona yol gösteren öğretmenlerini hiç unutmadı. Yaşadığı olaylar, okuduğu kitaplar, bulunduğu kentlerde karşılaştığı olaylar onun deneyim sahibi olmasında az çok fikir vermiştir. Dört bin civarında kitap okuyan bir insan zeki ve cesursa ulusuna elbette yol gösterecekti.

                Atatürk arkadaşı Fethi Okyar’la birlikte Sofya’da görevliydi. Fethi Bey elçi, Atatürk de askeri ateşeydi. Birlikte pastaneye gittiler. Bulgaristan yeni bağımsız olmuştu. Mahalli kıyafeti ile bir Bulgar köylüsü pastaneye gelince garson onu içeri almak istemedi. Köylü hakkını öyle savundu ki, ben vergi veren bir Bulgar vatandaşıyım dedi. Benim verdiğim paralarla siz böyle yerler açabiliyorsunuz. Dışarı çıkmadı, diğer müşteriler gibi oturdu. Atatürk Fethi Beye benim Anadolu köylüm ne zaman bu Bulgar köylüsü gibi hakkını savunursa kalkınma o zaman başlayacaktır, dedi. Yine Belgrat istasyonunda bir Türk binbaşının fesiyle çocuklar alay edip başına türlü meyveler attılar. Atatürk bu olaya da çok üzüldü. Atatürk Fransız Devrimini aslından Fransızca kitaplardan okudu. Böylece Fransızcasını ilerlettiği gibi, devrimin şartlarını ve gelişmesinin gerçeğini doğru anladı.  Atatürk çok sonraları bana insan haklarında yol gösteren Fransız devrimidir demiştir.

                Atatürk’ü çok etkileyen öğretmenlerden biri Selanik Askeri Rüştiyesinde Fransızca öğretmeni Yüzbaşı Nakiyüddin Yücekök’tür. Fransız dilinde yararlı olduğu gibi, Ata’nın ufkunu açan, toplumun geleceği ile ilgili düşünceleri aşılayan öğretmendir. Daha sonra Atatürk subay olup Şam’daki görevi sırasında Selanik’e gelip Vatan ve Hürriyet Derneği’ni açtığında aynı öğretmen Atatürk’ün yanına geldi. Tüzük konusunda yardımcı oldu. Nakiyüddin beyi Atatürk Samsun’a çıktığı sırada orada karşısında bulmuş, kendisine gerekli saygıyı göstermiştir. 

                Yine Manastır Askeri İdadi’sinde (lise)  tarih öğretmeni Kolağası Mehmet Tevfik Atatürk’ün çok sevdiği öğretmenlerden biriydi. Ona minnet borcum var demiştir. Bana ışık oldu diye söyledikten sonra Fransız Devrimini dünya devrimleriyle karşılaştırdığını belirtti. Atatürk Fethi Okyar ile Fransızca kitaplar okumuş,  birlikte College des Freres de la Salle”nin bir ara kurslarına devam etmişlerdi.

                Atatürk yerli ve yabancı birçok eser okumuştur. Türk yazarlardan Namık Kemal Mehmet Emin Yurdakul, Tevfik Fikret, Şehbender Filibeli Ahmet Hilmi’nin kitaplarını okuyup notlar almıştı.  Namık Kemal’den Tarih-i Osmanî ve Makalatı Siyasiyye, Mehmet Emin Yurdakul’dan Türk Şiirleri, Tevfik Fikret’ten Rübabı Şikeste eserlerini alıp inceledi. Atatürk okuduğu kitaplardan notlar alır fikirlerini, sayfanın yan tarafına not ederdi. Elbet yazarlardan faydalanmış fakat tamamen etkileri altına girmemiş, yeni düşünceler geliştirmiştir. Vatan ve özgürlük aşkını Namık Kemal’den öğrendim diye söylese de onun duygusallığını kabul etmez,  Yurdakul’dan Osmanlıya karşılık Türklük ve Türk dünyasını öğrenmiştir. Tevfik Fikret’ten ise zorbalığa karşı direnmek, insanlığı yüceltmeyi yönetmeyi okuduğunu söyler.

                Atatürk’ün asıl kaynağı Türk Ulusu’dur Trablusgarb’ta İtalyanlara karşı savaşırken, bir taraftan emperyalizmin yüzünü, diğer taraftan bağımsızlık fikrinin üzerinde çok düşünmüştü. Suriye Cephesinden dönüp İstanbul’a gelmiş, burada altı ay kalmıştı. Türkiye güçlü devletlerce işgal altına girdi. Osmanlı padişahı İngilizlerin emriyle hareket etmektedir. Atatürk Anadolu’ya geçip kurtuluş çarelerini arayacaktır. 1927 yılında Büyük Nutuk’u okurken yurdun perişanlığını, çaresizliğini çok güzel tahlil etmiş. Sonra “Ya istiklâl ya ölüm” fikri ile Anadolu’ya geçme çarelerini arayıp buldu. Samsun’a ayak bastıktan sonra yokluklar içindeki Anadolu’da halkı birlikte bir destan yarattı.  Sakarya Savaşı sürmektedir. Çok kanlı olaylar yaşanır. Bu kan, barut ve ter kokusu arasında Ankara’da toplanan öğretmenler kurultayına katıldı. Burada öğretmenlere hitap etti.. “Açıklamak istiyorum ki, ilk esin kaynağı, ana-baba kucağından sonra okuldaki eğiticinin dilinden, vicdanından, eğitiminden alınır” demişti. Toplantı sırasında Maarif Vekâleti komisyonlarında görevli Nafi Atıf Kansu’ya kadın öğretmenlerin ayrı oturtulmasından yakınır. Bir daha böyle olmamasını istedi. (Temmuz-1921)

                Atatürk birçok yabancı yazarı da okumuştu. Bunlardan bazıları; Jean Jacques Rousseau’dur Diğerleri Caetani, H.G. Wells, Georges Fonsegrive onun okuduğu önemli yazarlardır.  

                Atatürk ömrü boyunca öğretmenlere önem vermişti. Türk Alfabesinin öğrenilmesi için bazı kentlerde harflerin kolaylıkla öğrenileceğini göstermiştir.  Fakat yeni neslin yetiştirilmesini öğretmenlerden istemiştir. Cumhurbaşkanlığı süresince laik ve bilimsel eğitim ve öğretimden ayrılmamayı hedef göstermişti. “Öğretmenler; Yeni nesli Cumhuriyetin fedakâr öğretmen ve eğitimcilerini, sizler yetiştireceksiniz ve yeni nesil sizin eseriniz olacaktır” diyerek tüm öğretmenlere güvenini göstermiştir.