6 Kasım 2024, Çarşamba

ALİAĞA’NIN KURTULUŞU

13 Eylül 2023, Çarşamba

     


Cevat YILDIRIM

Yaslı gittim şen geldim, Aç koynunu ben geldim.

Bana bir yudum su ver, Çok uzak yerden geldim.

Semih Fırat  

            30 Ağustos 1922’de Kütahya Dumlupınar yakınlarında İstiklal Savaşının en önemli safhası yaşandı. Başkomutanlık Savaşında Yunan ordusu Türk Ordusu tarafından perişan edildi.

              Savaş alanından kurtulabilen düşman birlikleri İzmir’e doğru kaçmaya başladı.  Geçtikleri yerlerde şehir ve köyleri yakıyorlardı. Yunan askerinin yaptıkları zulmü önlemek, şehir ve köyleri kurtarmak üzere Türk süvarisi ve piyadesi düşman birliklerini takip etti.  Türk Ordusunun öncü birlikleri 9 Eylül 1922 günü İzmir'e ulaştı. Kadifekale ve Vilayet Konağına Türk Bayrağı çekildi.. Başkomutan Mustafa Kemal'in gösterdiği ilk hedefe, Akdeniz'e varıldı. . 10 Eylül günü Atatürk, Mareşal Fevzi Çakmak ve İsmet İnönü halkın sevinç gözyaşları arasında şehre girdi.

      Kurtuluş Savaşının yönetici kadrosunun İzmir'e girdiği gün, Ordumuzun bir kolu da Osmanlı'nın ilk başkenti Bursa’ya girdi. Henüz iş bitmemişti. Ordumuzun İzmir’deki bir birliği, Çeşme-Karaburun yarımadasına doğru kaçanların takibini sürdürdü. Ordumuzdan bir alay Kırkağaç yöresindeki Yunan artıklarını takibe başladı. Merkezdeki birliklerin bir bölümü asayiş işleri ile uğraştı. Kuzey Ege'de hala Yunan birlikleri kaçma fiilini sürdürmekteydi. Dikili, Ayvalık, Edremit kıyılarına gelebilecek düşman askerleri ve sivil Ortodokslar buralardaki iskelelerden gemilere binerek kaçmaya çalışacakları istihbaratı İzmir’deki Batı Cephesi komutanlığına ulaştı. Cephe komutanı derhal I. Ordu Komutanına gerekli emri verdi. Süvarilerimiz dört gün kordonda muhafızlık yaparak düzeni sağladılar. İzmir'in kurtulduğu gün ve ertesi gün Yuntdağ, Dumanlı Dağ yörelerinden gelen Türk çeteleri Aliağa'ya geldiklerinde köyün boşaltıldığını gördü. Herhangi bir düşman askeri ortalıkta yoktu. Düşmanı takip etmek üzere Aliağa civarından daha ileriye doğru uzaklaştılar.

         Kuzey Ege’den gelen farklı istihbarat üzerine, Batı Cephesi Komutanı, İkinci Kolordu Komutanı İkinci Süvari Tümeni Komutanlığına Reşadiye (Zeytindağ) –Aliağa Çiftliği yolunu kapamak ve gerekli gözlem ve keşif yapmak emrini verdi. Tümen komutanı derhal emrindeki birliklere görevlerini bildirdi. 25. Alay komutanına Aliağa Çiftliği yönünde hareket etmesini ve durumu araştırma görevini verdi. Yirmi beşinci Alay Yüzbaşı Mehmet Sait komutasında 11 Eylülü 12 Eylüle bağlayan gece Aliağa Çiftliği yakınlarında Arap Çiftliği köyüne geldi.(Bugün Rafinerinin kurulduğu mevkii) Çadırlarını kurdu. Çevreyi gözetlemeye başladı. Emre göre çevreyi gözlerken oralarda düşman birliği varsa esir alma ve etkisiz hale getirme işlemini de yapacaktı.[1]   

Arap Çiftliği’nde konuşlanan 25. Alayın bir taburu Aliağa Çiftliğinin kuzeyinde bulunan Tuzla Tepe’den Bergama-Dikili arasındaki yolu da gözetlemeyi üstlendi. Kuzeyden gelebilecek herhangi bir tehlikeyi önlemek için Tuzla Tepe’nin doğu kısmındaki tepelerin kuzey yöne bakan kısımlarına bir ağır, bir hafif makineli silah yerleştirildi. Kullanacak askerler sırayla silahın başında nöbet tuttu. İki süvari asker de Güzelhisar çayı boylarında araştırmaya gönderildi. Eski Güzelhisar-ı Menemen kazası yolu da tarandı. Reşadiye( Zeytindağ ) kasabasından Nuri isimli atlı postacı sorguya çekilerek, Bergama’daki Yunanlılar hakkında bilgi alındı. Alay dört elle görevinin başındaydı. Burada yaptıkları görev ve gözlemleri, Zeytindağ- Aliağa yolundaki durumu rapor ettiler.

Karşıyaka-Sasalı ve Çamaltı tuzlasından itibaren Menemen ile deniz tarafındaki toprakların taranması da 2. Kolorduya bağlı 2.Süvari Tümenine verilmişti. Bu süvari tümeni içinde sonradan Aliağa Çiftliği’ne yerleşen Boyacı Çakır Ali’nin dedesi Ahmet Onbaşı da vardı.[2] Aliağa Çiftliği’ndeki 25 Alay Bergama- Çamköy arasında Yunanlıların 11 Eylül gecesi çadırlı ordugâh kurdukları, Soma- Kınık üzerinden kaçan birliklerin orada dinlendikleri tespit edildi. Yunan askerinden iki bölük 12 Eylül günü Dikili’ye işleri kontrol için gittikleri gözlendi. 12 Eylülde süvari, 13 Eylülde Yunan piyadesi hızla Dikili sahiline vardı. O sahilde bekleyen vapurlarla Midilli Adasına geçtikleri sonradan anlaşıldı. Gitmeden önce kasabada bulunan kendilerinin kullandıkları depoyu yaktılar.  Burada türlü askeri malzeme vardı. Yunan askeri Bergama’da bir gece kalabildi.

O günleri anlatan Harp Dairesi arşivlerindeki bilgiler bizlere şu şekilde yansıdı. “Birinci ordu, ikinci kolorduya bağlı ikinci süvari tümeni 13 Eylül 1922 günü saat 10'da Karşıyaka’dan hareket ederek bölgemize doğru ilerledi.” Bir gazetecimiz de çok sonra kitabında Türk askerinin Aliağa'dan ilerleyip gitmesini bahsi geçen arşivlerden alarak yazmıştı. [3]

2. Süvari Tümeni saat 10.00'da Karşıyaka bölgesinden Menemen- Aliağa Çiftliği- Reşadiye (Zeytindağ) yolu ile yürüyüşe geçti ve saat 22.00'de Reşadiye İskelesinin 3 Km. Güneyinde (Kazıkbağları mevkii) açıkta geceledi.[4]

14. Piyade Tümeni de Menemen doğusundaki Yahşelli bölgesinden saat 10.30'da hareket etti. 7. Tümenden emrine verilen 23. Piyade Alayını Helvacıköy'den alıp saat 23.00'de Reşadiye İskelesine vararak konmaya geçti. Çadırlar kısa sürede kuruldu.

14 Eylül saat 06.00'da hareket eden 2. Süvari Tümeni saat 12.30'da Dikili'ye vardı. 

Yunanlıların son kafilesi 13-14 Eylül gecesi kasabayı yakarak, vapurlarla Midilli'ye geçmiş olduklarından Süvari Tümeni Yunan birliklerine rastlamadı. 2. Süvari Tümeni, 14. Piyade Tümeni geldikten sonra, saat 18.30'da, Dikili'den Ayvalık'a hareket etti,  Tümen 15 Eylül 1922 öğleyin halk tarafından bando ile karşılanarak Ayvalık'a girdi. 14. Piyade Tümeni 26. Alayını Bergama'ya gönderdi. Bergama boş bırakılmazdı.   

Özetle:

a)  2. Kolorduya bağlı, 2. Süvari Tümeni 13 Eylül 1922'de Aliağa'dan geçerek ilerledi.

b) 14. Piyade Tümeni, o sırada Helvacı Köyünde bulunan 23. Piyade Alayı ile birlikte ve Süvari Tümeninden kısa bir süre sonra Aliağa'dan geçerek saat 23.00'de Reşadiye İskelesi (Zeytindağ) yakınında konakladı. Tabii ki, önce süvariler sonra da piyadeler Aliağa'dan geçerek takip harekâtına devam etti.  Aliağa Çiftliğindeki 25 Alay iki gün köyün içini dışını araştırdı. Hiçbir düşman olmadığı görüldü.  Daha sonra 2. Süvari Tümeni içerisindeki yerini aldı.

__________________________________________________________________________________

Batı Cephesi komutanının bölgemiz ile ilgili 105 no'lu cephe emri ise şu şekilde açıklanmıştı:

“1. Ordu Komutanı Batı Cephesi Komutanının emrini alınca 2. Kolorduya (2. Süvari Tümeni emrinde olarak) Menemen, Foça, Bergama, Ayvalık, Edremit kazalarının taranmasını ve Edremit batısında Akçay iskelesinden Yenifoça'nın batısında bulunan Arslanburnu'na kadar kıyı gözetleme görevini verdi. 1. Kolorduyu da İzmir şehrinin emniyet ve asayişi ile birlikte körfezin savunulması ve Uzunada'nın (Kösten adası) işgali ile Arslan burnundan Fethiye'ye kadar deniz kıyılarının gözetlemesiyle görevlendirdi. Menderes Bölge Komutanlığı birliklerini lağvederek 46. Piyade Alayı ile Muğla Bölge Komutanlığı Kıyı Koruma birliklerini 1. Kolordu emrine verdi. Lağvedilecek diğer birliklerin subay ve erlerinin öteki Kolordulara taksim edilmesini, 4. Kolordunun 19 Eylül 1922 akşamına kadar Kırkağaç-Soma bölgesine intikalini emretti.” [5]

2. Kolordu ordu emrini alınca 7. Tümenden takviyeli bir alayla Dikili'de bulunan 14. Tümeni Ayvalık'a gönderdi. 14. Tümenin Menderes bölgesi emrinde bulunan 25. Alayının 1 Taburu alayına katıldı. 4. Tümen Bergama'ya gönderildi. Akçay iskelesi (hariç) ile Altınova'nın Çayağzı (dâhil) arasındaki kıyı kesimi 14. Tümene ve bunun güneyi, Arslan Burnu'na kadar, kıyı kesimi de gözetleme göreviyle 4. Tümene verildi. 7. Tümenle Kolordu karargâhı eski yerlerinde kaldılar. 1. Kolordu; 6.  Tümene Arslan Burnu'ndan eski Menemen iskelesine (Karşıyaka iskelesinin 4 km. kuzeyinde) kadar olan kıyı kesiminin gözetlemesi görevini verdi.

       Subaylarımızın raporlardan alınan bilgiye göre; 13 Eylül 1922 tarihi, ilçemiz Aliağa, Kırkağaç ve Soma'nın kurtuluş günüdür. Kutlu olsun.

 

 

[1] Milli Savunma Bak.14.11.202 1 tarih ve E-365 11188-095 02- 709925 sayı ile Aliağa Belediyesiene gön. Yazı ekleri,

[2]  Selim Erkmen Röportajı, 13 Eylül 2022 Aliağa Ekspres Gazetesi,

[3]İşgalden Kurtuluşa, Yunan Ege'den Nasıl Gitti, Türkmen Parlak, İzmir Sosyal Hizmetler Vakfı Kültür Yayınları, 1983, İzmir.  

[4] Milli Savunma Bak. Age. 13.09. 1922 tarihli eklerden.

 

[5] Türk İstiklâl Harbi, Cilt II: Batı Cephesi, 6. kısım, 2. kitap: Büyük Taarruz (1-31 Ağustos 1922), Genelkurmay Başkanlığı, 1995, Ankara.



Yazarın Tüm Yazıları
Atatürk’ün fikir hayatına katkıda bulunan etmenler 9 Kasım 2023, Perşembe
ALİAĞA’NIN KURTULUŞU 13 Eylül 2023, Çarşamba
BÜYÜK TAARRUZ (Yeni Kitaptan) 1 Eylül 2023, Cuma
Sevgi üzerine düşünceler 14 Ağustos 2023, Pazartesi
HER ÇOCUĞUN ANNESİ BİR MELEKTİR 13 Mayıs 2023, Cumartesi
BABAM BİR EĞİTMENDİ 2 Mayıs 2023, Salı
CEHALETİN ÜZERİNE YÜRÜYEN GENÇLER 1 Mayıs 2023, Pazartesi
ATATÜRK KIYI EGE’YE VE ALİAĞA’YA NİÇİN GELDİ? 12 Nisan 2023, Çarşamba
MUSTAFA KEMAL’İN YURT GEZİLERİ 11 Nisan 2023, Salı
SEKİZ MARTI DÜŞÜNÜYORUM 8 Mart 2023, Çarşamba
ALİAĞA’NIN KURTULUŞUNUN YÜZÜNCÜ YILI 14 Eylül 2022, Çarşamba
BAŞKOMUTANLIK MEYDAN SAVAŞI 30 Ağustos 2022, Salı
ŞU İZMİR’DEN NE GELİR? 23 Ağustos 2022, Salı
1 TEMMUZ GÜNÜ 1 Temmuz 2022, Cuma
ÇEVRENE İYİ BAK- İYİ DAVRAN- İYİ GELECEK BUL 4 Haziran 2022, Cumartesi
KADINA SAYGILI OL 7 Mayıs 2022, Cumartesi
KURTARICININ DOĞDUĞU YER ÇANAKKALEDİR 25 Mart 2022, Cuma
MÜZELERDE GÖRÜLEN SANAT ESERLERİNDEKİ KADIN FİGÜRLERİ ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME 7 Mart 2022, Pazartesi
ATEŞ VE KOR 21 Şubat 2022, Pazartesi
GÜZELHİSAR’IN GÜLLERi, KARANFİLLERİ 4 Şubat 2022, Cuma
GÜZELHİSAR’DA HAMAMLAR 22 Ocak 2022, Cumartesi
TÜRKLERDE HAMAM 20 Ocak 2022, Perşembe
ALTMIŞ YIL ÖNCESİNDE OLAĞAN BİR GÜN 8 Ocak 2022, Cumartesi
BİR KÖY ÖĞRETMENİNİN ANILARI 9 Kasım 2021, Salı
TÜRK DİLİ MİLLETİN KALBİDİR, ZİHNİDİR 27 Eylül 2021, Pazartesi
KURTULUŞA DOĞRU 26 Ağustos 2021, Perşembe
EGE’DE BÜYÜK TAARRUZ ÖNCESİ VE SONRASI 25 Ağustos 2021, Çarşamba
GÜZELHİSAR-I MENEMEN 1 Temmuz 2021, Perşembe
İSTANBUL- SAMSUN YOLU İSTİKLAL YOLUDUR 19 Mayıs 2021, Çarşamba
MART AYI DERT AYI 4 Mart 2021, Perşembe
GÜZELHİSAR ÇAYINDA GELENEKSEL BALIKÇILIK 9 Aralık 2020, Çarşamba
BİR KIYI KENTÇİĞİNİN KURTULUŞU 12 Eylül 2020, Cumartesi
YİRMİ ALTI AĞUSTOS’TAN OTUZ AĞUSTOS’A 26 Ağustos 2020, Çarşamba
ANADOLU’YU VE ÜLKESİNİ ÇOK SEVEN BİR ADAM 10 Ağustos 2020, Pazartesi
DENİZ KELİMESİ TÜRKÇE MİDİR? 1 Temmuz 2020, Çarşamba
19 MAYIS’I ASLA UNUTMA 19 Mayıs 2020, Salı
ANA SEVGİSİ 8 Mayıs 2020, Cuma
SALGIN HASTALIKLAR 6 Nisan 2020, Pazartesi
RADYO 13 Şubat 2020, Perşembe
HER YENİ BİR UMUT OLUR MU? 10 Ocak 2020, Cuma
MİS GİBİ GÜZEL İŞLER 21 Aralık 2019, Cumartesi
ŞU KARŞIKİ DAĞ DUMANLI DAĞ 10 Ekim 2019, Perşembe
BAĞIMSIZLIK SAVAŞIMIZIN YAPILDIĞI TOPRAKLARDAN SİZLERE SELAM GETİRDİM 12 Eylül 2019, Perşembe
MERHABA YEŞİL 3 Temmuz 2019, Çarşamba
MÜZELER HAFTASI GEÇİP GİDERKEN 25 Mayıs 2019, Cumartesi
ANAYASALAR VE EĞİTİM 11 Nisan 2019, Perşembe
UFAK TEFEK ŞEYLER 19 Şubat 2019, Salı
KENTLER HUZUR VEREN OTURMA YERLERİ OLMALI 1 Şubat 2019, Cuma
TAKVİMLERDEN YAPRAKLAR 22 Ocak 2019, Salı
YAREN DAĞI’NIN TEPESİNE ÇIKIP BAĞIRSAM MI? 13 Aralık 2018, Perşembe
TÜRK HARF DEVRİMİ VE MİLLET MEKTEPLERİNİN ÇAĞRIŞTIRDIKLARI 26 Kasım 2018, Pazartesi
TÜRKİYE’DE DEĞİŞİM CUMHURİYETLE BAŞLADI 1 Kasım 2018, Perşembe
CUMHURİYET BAYRAMI ANILARI 31 Ekim 2018, Çarşamba
DENİZ, DENİZ AKDENİZ 13 Eylül 2018, Perşembe
ANALAR VE ANA SEVGİSİ 14 Mayıs 2018, Pazartesi
KÖY ENSTİTÜLERİ 14 Nisan 2018, Cumartesi
SEKSEN DÖRT YIL ÖNCEYDİ- ALİAĞALILAR MUSTAFA KEMAL’İ GÖRDÜ 13 Nisan 2018, Cuma
SU NİMETTİR 22 Mart 2018, Perşembe
KADIN VE ÇOCUK 7 Mart 2018, Çarşamba
EĞİTİM VE ÖĞRETİM BİRLİĞİ 1 Mart 2018, Perşembe
KIRMIZI ŞERİTLİ MADALYALAR VE DÜŞÜNDÜRDÜKLERİ 5 Şubat 2018, Pazartesi
UYGARLIK VE KADIN 5 Aralık 2017, Salı
EYLÜL AYINI SEVMEYEN VAR MI? 14 Eylül 2017, Perşembe
BU VATAN TÜRK MİLLETİNİNDİR 31 Ağustos 2017, Perşembe
ZEYTİNLERE DOKUNMAYIN EFENDİLER 21 Ağustos 2017, Pazartesi
YURDUMUN SINIRLARI NASIL ÇİZİLDİ 24 Temmuz 2017, Pazartesi
DENİZCİLİK BAYRAMI 28 Haziran 2017, Çarşamba
HER AYIN ÜÇÜNCÜ HAFTASINDA MÜZELER ÜCRETSİZ OLSUN 1 Haziran 2017, Perşembe
CUMHURİYETE GİDEN YOLUN BAŞI ONDOKUZ MAYIS 19 Mayıs 2017, Cuma
ANA OLMAK 13 Mayıs 2017, Cumartesi
HERKESİN HIZIRI İLYASI FARKLI 5 Mayıs 2017, Cuma
SEVİLEN AY MAYIS 1 Mayıs 2017, Pazartesi
ÇEŞMELER 29 Mart 2017, Çarşamba
DENİZKIZLARI- DENİZİN KADINLARI 16 Mart 2017, Perşembe
DOKUZLARDAN-ONÜÇLERE 15 Şubat 2017, Çarşamba
SARSILMAK, SALLANMAK, KORKMAK 9 Şubat 2017, Perşembe
TAŞMAK COŞMAK VE KONTROL 1 Şubat 2017, Çarşamba
HER BELDEYE BİR ABDURRAHMAN 10 Ocak 2017, Salı
GİT GEMİ DEMİR ATMA BU LİMANA (2 ) 28 Aralık 2016, Çarşamba
GİT GEMİ DEMİR ATMA BU LİMANA 27 Aralık 2016, Salı
MUSTAFA KEMAL VE ASKERİ İZMİR YOLLARINDA 16 Eylül 2016, Cuma
DUMANLIDAĞI KAZILARI 3 Eylül 2016, Cumartesi
ALİAĞA ÇEVRESİNDE XIX YÜZYIL SONU ARKEOLOJİK KAZILAR 27 Ağustos 2016, Cumartesi
ARAPÇİFTLİĞİ SATILIK 20 Ağustos 2016, Cumartesi
NEMRUT ( KYME ) KAZILARI FOÇA’DAN SORULDU 13 Ağustos 2016, Cumartesi
HUKUK KÖŞESİ 19 Şubat 2016, Cuma