131019098
19 Mart 2024, Salı

NEMRUT ( KYME ) KAZILARI FOÇA’DAN SORULDU

13 Ağustos 2016, Cumartesi

     


Cevat YILDIRIM

Nemrut (Kyme), bugünkü Aliağa ilçesi sınırları içinde kalan ören yeridir. Osmanlı Devletinde Tanzimat’tan sonra vilayetlerin kapsam alanı birkaç kez düzenlendi. 1864 yılı ilk düzenlemesinde Foça Kazası, Aydın Eyaleti, Saruhan Sancağına bağlıydı. O sırada Yenifoça nahiye değil, Eskifoça ile birlikte bir bütündü. Güzelhisar-ı Menemen kazasının bu düzenlemede rütbesi aşağı çekildi. Güzelhisar, 1864 yılı sonunda Foça kazasının nahiyesi oldu. Her türlü resmi işlem burada görülecekti. (Güzelhisar’da bazı kişilerin elinde günümüzde geçerliliği olmayan Foça kazası Güzelhisar Nahiyesi olarak yazılmış tapu belgeleri vardır). Güzelhisar, şimdi Aliağa ilçesinin beş km. doğusunda mahalle durumundadır.

Güzelhisar nahiyesi, on beş yıl Foça yönetiminde kaldı. Daha sonra Menemen’e tabi küçük bir köy olarak tarihteki yerini aldı. Acaba geçmişteki o görkemli günlerini arıyor mu? O tarihlerde Aliağa Çiftliği köyü de Güzelhisar-ı Menemen’in köyü olduğundan Foça  kazası yönetimine geçti. Ege’de Larissa’dan sonra en eski yerleşimlerden biri olan Kyme on dokuzuncu yüzyıl sonlarında tenha, ıssız bir yere dönüşmüştü. Foça’nın da öncüsü sayılan koca kent toprak altına gömülüydü. Birkaç sütun tamburu ile deniz kenarında bir miktar sur görünmekteydi. Avrupa bilim dünyası Kyme’yi bilmekteydi. Yakın çevredeki halk buraya Nemrut derdi. Okumuş kişiler arasındaki adı “Batık kent” idi.

Avrupa’da eğitim görmüş Levantenler ve Rumlar Kyme’nin varlığından haberdardı. Baltazzi’ler Venedik’ten kalkıp İzmir’e gelen ünlü bir aileydi. Osmanlı Devletinde bankerlik, uzak deniz ticareti ile uğraşırlardı. Menolaki Baltazzi, (Manuel) Jac Alleon ile birlikte Osmanlı Devleti ile Avrupa arasında borç para alışverişine aracılık etti. Ayrıca Osmanlı Devleti adına İngiltere’ye gemi siparişi de vermişlerdi.  Baltazzi’lerin İzmir’de Alsancak’ta hanları, Bornova ve Buca’da malikâneleri vardı.. İşler ilerleyince Ege, Marmara ve Çukurova’da geniş topraklara sahip oldular. Topraklarının miktarı 247.000 dönümü buluyordu. Arazilerin 80.000 dönümü Bergama’da, 5.000 dönümü Aliağa Çiftliği’nde olup, burada bir konakları da vardı.(1972 yılında yıkılan eski Aliağa İlkokulu)

Aliağa’da çiftliğin ilk sahibi Emanuel Baltazzi idi. Daha sonraları aynı soyadını taşıyan Aristidi’nin ismi görülmektedir. Emanuel’in Osmanlı vergi defterlerinde adı Baltacı diye yazılıydı. Emanuel’in kardeşi Teodoro’nın da bu topraklara ilgisi vardı Onun oğlu Demosthenes, Fransa’da eğitim görmüş bir kişiydi. Osman Hamdi Bey onu Osmanlı kazı komiserliğine atadı. Demosthenes Osmanlı Devletinde ilk olarak eski eserler nizamnamesini (tüzük) hazırladı. Yine aynı aileden, Démétriades Kyme’de kazı yapmak için izin istiyordu. Sisteme göre kazı işleri maarif nezaretinin gözetimine verilmişti. Kyme kazıları Foça Kazası Maarifi ve zabıtasınca denetlenecekti.

Démétriades, Aydın Valiliğine hitaben bir dilekçe yazarak kazı için ruhsat başvurusunda bulundu. Ortağı İzmir’de oturan Mavrodite idi. Dilekçesinde Aydın Vilayeti Foça Kazası Nemrut adı verilen (*) sahildeki Kyme şehrinde eski eser aramak istediğini yazdı. Yazısında tüzük gereğince hareket edeceğini, gerekli incelemenin yaptırılarak,  ruhsatın verilmesini arz etti. Aydın Vilayet merkezinden ruhsatın verildiğine dair bilgi verilmesini rica etti. Tüzük değişikliği olmadan önce ortağıyla birlikte müracaat ettiler. Altta İzmir’de oturan ortağım Mavrodite ismini yazdıktan sonra sol alta Eski hariciye kâtiplerinden Menolaki Démétriades diye yazıp imzaladı.

Aydın Vilayeti Dâhiliye Nezaretine yazdığı yazıda arazinin hiç kimse tarafından kullanılmayan boş arazi olduğunu da belirtti. Buradan çıkacak eserlerde devletin hissesi ayrılacaktı. Elde edilen Tanrı ve Tanrıça heykelleri en geç üç gün içinde Foça’da devlet görevlilerine gösterilecekti Yurt dışına gönderilecek eserler devletin yetkili uzmanlarınca incelenecekti. . Arkeolojik kazı ruhsatı bir yıl için geçerliydi. 12 Mart 1874 tarihinde Aydın Vilayeti tarafından yazılan yazı, Dâhiliye Nezareti yoluyla Maarif Nezaretine iletildi. 

Maarif Nezareti gelen yazıyı inceletip, Şura-yı Devlet dairesine gönderdi. 3 Nisan 1874 tarihinde evraklar Şura-yı Devlet Dairesine ulaştı. Maarif Nezareti arazinin boş olduğunu fakat sekizde bir aşar işlemine bağlanması gerektiğini, ifade etti. Maarif Nezareti ilgili daireye bilgi verdi. İşe başlama ve işe girişme tarihlerinin ruhsatta yer almasını da yazdı.

Şura-yı Devlet Dairesi gerekli incelemeyi yaptırdıktan sonra istenen ruhsat belgesini Maarif ve Dâhiliye Nezareti kanalıyla dilekçe sahiplerine verilmek üzere Aydın Vilayetine 24 Kasım 1874 tarihinde gönderdi.

Adı geçen yerde 1875’te Baltazziler, 1881–1883 yıllarında Fransız Salomon Reinach, 1925’de Çek Prof. Anton Solaç, 1952-1953’de Prof. Ekrem Akurgal, 1979- 1981’de Hasan Tahsin Uçankuş, 1982-1984’de Vedat İdil Kymé’yi kazdı. 1994 yılından sonra İtalyan bilim kadını Sebastian Lagona yirmi yıl Aliağa yakınlarındaki Kymé antik kentinde kazı yaptı. İtalyan üniversiteleri, Kyme’nin kazılmasına elan çok önem vermektedir.

Son yıllarda İtalya Calabria Üniversitesinden, Prof. Antonio La Marca Kyme kazılarını yürütmektedir. 

(* )1.Halk arasında ve günümüz literatüründe Kyme’nin adı kimi zaman Nemrut olarak geçmektedir. Yanlış konuşmaktan mı Aydın Vilayet ve Dersaadet yazılarında Nemrut kelimesi yerine “Lemurd” biçiminde yazılmıştır.

2. Bugün Kyme’den çıkan çok sayıda eser Avrupa Müzelerine kaçak yollardan gitmiş oralarda teşhir edilmektedir. Az sayıda eser İstanbul Arkeoloji Müzesinde, birkaç parça Bergama Arkeoloji müzesinde sergilenmektedir. 1979 yılında Foça balıkçıları tarafından Kymé limanından çıkarılan bronz atlet heykeli, İzmir Arkeoloji Müzesinin orta salonunda izleyicilerin görmesine sunulmuştur.

(Cevat Yıldırım’ın basılacak olan “FOÇA-Su-Deniz-Gediz” adlı kitabından)

 

 

 

   

 

 

 



Yazarın Tüm Yazıları
Atatürk’ün fikir hayatına katkıda bulunan etmenler 9 Kasım 2023, Perşembe
ALİAĞA’NIN KURTULUŞU 13 Eylül 2023, Çarşamba
BÜYÜK TAARRUZ (Yeni Kitaptan) 1 Eylül 2023, Cuma
Sevgi üzerine düşünceler 14 Ağustos 2023, Pazartesi
HER ÇOCUĞUN ANNESİ BİR MELEKTİR 13 Mayıs 2023, Cumartesi
BABAM BİR EĞİTMENDİ 2 Mayıs 2023, Salı
CEHALETİN ÜZERİNE YÜRÜYEN GENÇLER 1 Mayıs 2023, Pazartesi
ATATÜRK KIYI EGE’YE VE ALİAĞA’YA NİÇİN GELDİ? 12 Nisan 2023, Çarşamba
MUSTAFA KEMAL’İN YURT GEZİLERİ 11 Nisan 2023, Salı
SEKİZ MARTI DÜŞÜNÜYORUM 8 Mart 2023, Çarşamba
ALİAĞA’NIN KURTULUŞUNUN YÜZÜNCÜ YILI 14 Eylül 2022, Çarşamba
BAŞKOMUTANLIK MEYDAN SAVAŞI 30 Ağustos 2022, Salı
ŞU İZMİR’DEN NE GELİR? 23 Ağustos 2022, Salı
1 TEMMUZ GÜNÜ 1 Temmuz 2022, Cuma
ÇEVRENE İYİ BAK- İYİ DAVRAN- İYİ GELECEK BUL 4 Haziran 2022, Cumartesi
KADINA SAYGILI OL 7 Mayıs 2022, Cumartesi
KURTARICININ DOĞDUĞU YER ÇANAKKALEDİR 25 Mart 2022, Cuma
MÜZELERDE GÖRÜLEN SANAT ESERLERİNDEKİ KADIN FİGÜRLERİ ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME 7 Mart 2022, Pazartesi
ATEŞ VE KOR 21 Şubat 2022, Pazartesi
GÜZELHİSAR’IN GÜLLERi, KARANFİLLERİ 4 Şubat 2022, Cuma
GÜZELHİSAR’DA HAMAMLAR 22 Ocak 2022, Cumartesi
TÜRKLERDE HAMAM 20 Ocak 2022, Perşembe
ALTMIŞ YIL ÖNCESİNDE OLAĞAN BİR GÜN 8 Ocak 2022, Cumartesi
BİR KÖY ÖĞRETMENİNİN ANILARI 9 Kasım 2021, Salı
TÜRK DİLİ MİLLETİN KALBİDİR, ZİHNİDİR 27 Eylül 2021, Pazartesi
KURTULUŞA DOĞRU 26 Ağustos 2021, Perşembe
EGE’DE BÜYÜK TAARRUZ ÖNCESİ VE SONRASI 25 Ağustos 2021, Çarşamba
GÜZELHİSAR-I MENEMEN 1 Temmuz 2021, Perşembe
İSTANBUL- SAMSUN YOLU İSTİKLAL YOLUDUR 19 Mayıs 2021, Çarşamba
MART AYI DERT AYI 4 Mart 2021, Perşembe
GÜZELHİSAR ÇAYINDA GELENEKSEL BALIKÇILIK 9 Aralık 2020, Çarşamba
BİR KIYI KENTÇİĞİNİN KURTULUŞU 12 Eylül 2020, Cumartesi
YİRMİ ALTI AĞUSTOS’TAN OTUZ AĞUSTOS’A 26 Ağustos 2020, Çarşamba
ANADOLU’YU VE ÜLKESİNİ ÇOK SEVEN BİR ADAM 10 Ağustos 2020, Pazartesi
DENİZ KELİMESİ TÜRKÇE MİDİR? 1 Temmuz 2020, Çarşamba
19 MAYIS’I ASLA UNUTMA 19 Mayıs 2020, Salı
ANA SEVGİSİ 8 Mayıs 2020, Cuma
SALGIN HASTALIKLAR 6 Nisan 2020, Pazartesi
RADYO 13 Şubat 2020, Perşembe
HER YENİ BİR UMUT OLUR MU? 10 Ocak 2020, Cuma
MİS GİBİ GÜZEL İŞLER 21 Aralık 2019, Cumartesi
ŞU KARŞIKİ DAĞ DUMANLI DAĞ 10 Ekim 2019, Perşembe
BAĞIMSIZLIK SAVAŞIMIZIN YAPILDIĞI TOPRAKLARDAN SİZLERE SELAM GETİRDİM 12 Eylül 2019, Perşembe
MERHABA YEŞİL 3 Temmuz 2019, Çarşamba
MÜZELER HAFTASI GEÇİP GİDERKEN 25 Mayıs 2019, Cumartesi
ANAYASALAR VE EĞİTİM 11 Nisan 2019, Perşembe
UFAK TEFEK ŞEYLER 19 Şubat 2019, Salı
KENTLER HUZUR VEREN OTURMA YERLERİ OLMALI 1 Şubat 2019, Cuma
TAKVİMLERDEN YAPRAKLAR 22 Ocak 2019, Salı
YAREN DAĞI’NIN TEPESİNE ÇIKIP BAĞIRSAM MI? 13 Aralık 2018, Perşembe
TÜRK HARF DEVRİMİ VE MİLLET MEKTEPLERİNİN ÇAĞRIŞTIRDIKLARI 26 Kasım 2018, Pazartesi
TÜRKİYE’DE DEĞİŞİM CUMHURİYETLE BAŞLADI 1 Kasım 2018, Perşembe
CUMHURİYET BAYRAMI ANILARI 31 Ekim 2018, Çarşamba
DENİZ, DENİZ AKDENİZ 13 Eylül 2018, Perşembe
ANALAR VE ANA SEVGİSİ 14 Mayıs 2018, Pazartesi
KÖY ENSTİTÜLERİ 14 Nisan 2018, Cumartesi
SEKSEN DÖRT YIL ÖNCEYDİ- ALİAĞALILAR MUSTAFA KEMAL’İ GÖRDÜ 13 Nisan 2018, Cuma
SU NİMETTİR 22 Mart 2018, Perşembe
KADIN VE ÇOCUK 7 Mart 2018, Çarşamba
EĞİTİM VE ÖĞRETİM BİRLİĞİ 1 Mart 2018, Perşembe
KIRMIZI ŞERİTLİ MADALYALAR VE DÜŞÜNDÜRDÜKLERİ 5 Şubat 2018, Pazartesi
UYGARLIK VE KADIN 5 Aralık 2017, Salı
EYLÜL AYINI SEVMEYEN VAR MI? 14 Eylül 2017, Perşembe
BU VATAN TÜRK MİLLETİNİNDİR 31 Ağustos 2017, Perşembe
ZEYTİNLERE DOKUNMAYIN EFENDİLER 21 Ağustos 2017, Pazartesi
YURDUMUN SINIRLARI NASIL ÇİZİLDİ 24 Temmuz 2017, Pazartesi
DENİZCİLİK BAYRAMI 28 Haziran 2017, Çarşamba
HER AYIN ÜÇÜNCÜ HAFTASINDA MÜZELER ÜCRETSİZ OLSUN 1 Haziran 2017, Perşembe
CUMHURİYETE GİDEN YOLUN BAŞI ONDOKUZ MAYIS 19 Mayıs 2017, Cuma
ANA OLMAK 13 Mayıs 2017, Cumartesi
HERKESİN HIZIRI İLYASI FARKLI 5 Mayıs 2017, Cuma
SEVİLEN AY MAYIS 1 Mayıs 2017, Pazartesi
ÇEŞMELER 29 Mart 2017, Çarşamba
DENİZKIZLARI- DENİZİN KADINLARI 16 Mart 2017, Perşembe
DOKUZLARDAN-ONÜÇLERE 15 Şubat 2017, Çarşamba
SARSILMAK, SALLANMAK, KORKMAK 9 Şubat 2017, Perşembe
TAŞMAK COŞMAK VE KONTROL 1 Şubat 2017, Çarşamba
HER BELDEYE BİR ABDURRAHMAN 10 Ocak 2017, Salı
GİT GEMİ DEMİR ATMA BU LİMANA (2 ) 28 Aralık 2016, Çarşamba
GİT GEMİ DEMİR ATMA BU LİMANA 27 Aralık 2016, Salı
MUSTAFA KEMAL VE ASKERİ İZMİR YOLLARINDA 16 Eylül 2016, Cuma
DUMANLIDAĞI KAZILARI 3 Eylül 2016, Cumartesi
ALİAĞA ÇEVRESİNDE XIX YÜZYIL SONU ARKEOLOJİK KAZILAR 27 Ağustos 2016, Cumartesi
ARAPÇİFTLİĞİ SATILIK 20 Ağustos 2016, Cumartesi
NEMRUT ( KYME ) KAZILARI FOÇA’DAN SORULDU 13 Ağustos 2016, Cumartesi
HUKUK KÖŞESİ 19 Şubat 2016, Cuma